گاهاً با افرادی برخورد کرده اید که یک سمت بدن آنها به علت سکته مغزی فلج شده است. این افراد باید حتماً تحت درمان کاردرمانی قرار بگیرند. کاردرمانی سکته مغزی افسریه یک اصل مهم و اساسی در روند درمان بیماران سکته مغزی در افسریه می باشد.
اگر در شرق تهران و یا منطقه افسریه زندگی می کنید و با بیمار سکته مغزی سروکار دارید حتما به دنبال کلینیک تخصصی کاردرمانی سکته مغزی افسریه باشید. کلینیک ابن سینا با مدیریت دکتر علیرضا شمس الدینی متخصص کاردرمانی و دانشیار دانشگاه بهترین کلینیک سکته مغزی در شرق تهران می باشد.
در این مقاله به موضوع فلج یک سمت بدن به دنبال سکته مغزی و روند درمان کاردرمانی سکته مغزی افسریه در بیماران فلج یک سمت بدن به دنبال سکته مغزی می پردازیم.
فلج یک سمت بدن یا همی‌پلژی چیست؟
همی‌پلژی با ضعف عضلانی، اسپاسم (افزایش تون عضلانی) و از دست دادن حس در بازو، پا و تنه در یک طرف بدن مشخص می‌شود. همی‌پلژی اغلب نشانه‌ای از یک بیماری عصبی ناشی از آسیب به مغز یا نخاع مانند موارد زیر است:
سکته مغزی
فلج مغزی
آسیب سر
آسیب نخاعی
همی‌پلژی هر فرد را به طور متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر استقلال در فعالیت‌های روزمره مانند شستن، لباس پوشیدن، غذا خوردن و راه رفتن داشته باشد.
کاردرمانی بیماران سکته مغزی افسریه
کاردرمانی بیماران سکته مغزی، یک درمان تخصصی و مؤثر برای بهبود توانایی‌های حرکتی، تقویت عضلات، بهبود تعادل و هماهنگی و پیشگیری از عوارض ثانویه پس از سکته است.
فرایند کاردرمانی بیماران فلج مغزی با تمرینات تخصصی تقویتی، کششی، تعادلی و هماهنگی عصب و عضله همراه است که به بازگرداندن عملکرد اندام‌ها و فعالیت‌های روزمره بیمار کمک می‌کند.
همچنین در صورت لزوم، دستگاه‌های مانند FES و یا ویبراتور کل بدن به تحریک عضلات و بهبود ارتباط عصبی-عضلانی کمک می‌کنند. کاردرمانی حتی به بهبود تنفس و کاهش عوارض مرتبط با سکته مغزی نیز می‌پردازد.
برنامه کاردرمانی بیماران سکته مغزی باید شخصی‌سازی شده، ایمن و با نظارت کاردرمانگر انجام شود و به پیشرفت بیمار توجه داشته باشد. این درمان باعث افزایش استقلال بیمار، بهبود کیفیت زندگی و کاهش خطر عود سکته می‌شود.
اهداف کاردرمانی پس از سکته مغزی در افسریه
- بازگرداندن توانایی حرکتی و قدرت عضلات
- پیشگیری از سفتی عضلانی، اسپاسم و خشکی مفاصل
- بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی
- بهبود هماهنگی عصب و عضله با کمک ابزار ها و وسایل تخصصی
- پیشگیری از عوارض ثانویه مانند کاهش دامنه حرکتی
نمونه تمرینات کاردرمانی بیماران سکته مغزی
- تمرینات تقویت عضلات دست و پا شامل خم و راست کردن مفاصل و چرخش‌ها
- تمرینات تعادلی مانند ایستادن روی یک پا و حرکت با کمک درمانگر
- تمرینات هماهنگی عصب و عضله مثل گرفتن اشیای کوچک یا نوشتن
- تمرینات تنفسی برای بهبود عملکرد ریوی
نکات مهم در کاردرمانی سکته مغزی افسریه
- شروع کاردرمانی باید با مشورت پزشک و ارزیابی دقیق وضعیت بیمار باشد
- برنامه تمرینی باید با توجه به توانایی‌ها و نیازهای بیمار تنظیم شود
- ایمنی و راحتی بیمار در انجام تمرینات اهمیت دارد
- پیگیری و ارزیابی پیشرفت بیمار توسط کاردرمانگر و پزشک لازم است
این اطلاعات خلاصه‌ای از کاردرمانی بیماران سکته مغزی است که بهبود کیفیت زندگی و بازتوانی حرکت را ممکن می‌سازد.
چالش های مهم کاردرمانی بیماران سکته مغزی
دستورالعمل‌های بالینی ملی، حداقل ۴۵ دقیقه درمان روزانه را توصیه می‌کنند، مادامی که اهداف کاردرمانی و توانبخشی وجود داشته باشد (به شرطی که بیمار این شدت را تحمل کند) و تشخیص دهند که تمرین با شدت بالا بهتر است. با این حال، هنوز هم بین زمان توصیه شده و زمان واقعی درمان تفاوت زیادی وجود دارد. بررسی‌های اخیر در هلند و بریتانیا به طور قابل توجهی از ۴۵ دقیقه توصیه شده روزانه کمتر است.
بیماران هلندی بستری در بخش سکته مغزی بیمارستان، فقط به طور متوسط ۲۲ دقیقه در روزهای هفته کاردرمانی دریافت کردند. بیماران بستری در بریتانیا روزانه ۳۰ دقیقه کاردرمانی دریافت کردند.
رشد بالای شواهد، چالش‌هایی را برای کاردرمانگران در به‌روز نگه داشتن شواهد جدید هنگام دسترسی به آنها ایجاد می‌کند.
نیاز به بررسی بیشتر در مورد روش‌های مؤثرتر و کارآمدتر برای کاردرمانگران وجود دارد تا دانش و سطح مهارت خود را در درازمدت به‌روز نگه دارند.
مداخلات مهم درمانی کاردرمانی در سکته مغزی
1. پوزیشن دهی مناسب بیمار سکته مغزی
توانایی تغییر موقعیت و وضعیت بدن در بسیاری از افراد پس از سکته مغزی به دلیل درجات مختلفی از اختلالات جسمی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و یا به طور کامل از بین می رود.
ارزیابی اولیه متخصص کاردرمانی برای پوزیشن دهی باید در سکته مغزی حاد در اسرع وقت و در صورت امکان ظرف اولین ساعات پس از رسیدن به بیمارستان انجام شود. البته همه این موارد بعد از تثبیت علائم حیاتی بیمار انجام خواهد شد.
حتما باید برای کمک به پوزیشن دهی بازو برای افرادی که در معرض خطر نیمه‌دررفتگی شانه هستند، فکر و چاره ای شود.
آموزش و تمرین در مورد نحوه صحیح جابجایی دستی و موقعیت‌یابی باید به فرد مبتلا به سکته مغزی، خانواده/مراقب او و متخصصان بهداشت، به ویژه پرستاران و سایر کارکنان بهداشت و درمان ارائه شود.
بالا بردن اندام هنگام استراحت باید برای افرادی که بی‌حرکت هستند در نظر گرفته شود تا از تورم در دست و پا جلوگیری شود.
2. تحرک زود هنگام
بی‌تحرکی با تعدادی از عوارض پس از سکته مغزی مانند ترومبوز ورید عمقی و غیره مرتبط است. به اجرای برنامه تحرک زودهنگام برای بیماران بدحال مراجعه کنید.
توصیه اکید می شود برای بیمارانی که پس از سکته مغزی در حرکت مشکل دارند باید در اسرع وقت در 24 ساعت اول شروع بیماری توسط یک متخصص کاردرمانی آموزش دیده ارزیابی شوند تا مناسب‌ترین و ایمن‌ترین روش‌های انتقال و تحرک تعیین شود.
در صورت عدم دریافت مراقبت‌های تسکینی، تحرک (فعالیت خارج از رختخواب) را در عرض 24 تا 48 ساعت پس از شروع سکته مغزی شروع کنید.
3. تعادل
مشکلات تعادل برای بسیاری از افراد پس از سکته مغزی رایج است، معمولاً به دلیل ترکیبی از کاهش کنترل حرکتی اندام‌ها و تنه، تغییر حس و گاهی اوقات تغییر در نمایش بدن به صورت مرکزی، به طوری که فرد وضعیت خود را در رابطه با حالت ایستاده اشتباه درک می‌کند.
اختلال در تعادل اغلب منجر به کاهش اعتماد به نفس، ترس از افتادن و افزایش خطر افتادن می‌شود. شواهد فعلی نشان می‌دهد که تمرینات ورزشی تنه، عملکرد تنه و تعادل پویا در حالت نشسته را بهبود می‌بخشد، در حالی که تمرینات ویژه وظیفه، تعادل پویا را در حالت نشسته و ایستاده بهبود می‌بخشد.
4. کمک به بیمار به منظور کسب توانایی برای نشستن
توصیه اکید می شود که تمرین دراز کردن دست به اندازه طول بازو در حالت نشسته با نظارت/کمک باید برای افرادی که در نشستن مشکل دارند انجام شود.
5. کار کردن با بیمار به منظور کسب توانایی برای ایستادن
اکیدا توصیه می شود که تمرین تعادل در حالت ایستاده باید برای افرادی که در ایستادن مشکل دارند ارائه شود. استراتژی‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تمرین آموزش‌های عملکردی مختص به وظایف در حالت ایستاده
- آموزش راه رفتن که شامل چالش برای تعادل در حالت ایستاده است (مثلاً راه رفتن روی زمین، مسیرهای با مانع)
- ارائه فیدبک بصری یا شنیداری دریافت آموزش تعادل تدریجی
- دریافت تمرینات تقویت اندام تحتانی
- در صورت لزوم تجویز وسایل کمکی از جمله ارتز مچ پا و مچ دست
6. راه رفتن و تحرک
بالاترین اولویت کاردرمانی برای بسیاری از افراد دارای محدودیت حرکتی پس از سکته مغزی، راه رفتن مستقل است.
اگر عملکرد راه رفتن پس از سکته مغزی ضعیف باشد، ممکن است فعالیت‌های اجتماعی محدود شود و افراد ممکن است خانه‌نشین و از جامعه جدا شوند
قویاً توصیه می شود که تمرین تکراری و متناسب راه رفتن (یا اجزای راه رفتن) باید تا حد امکان برای افرادی که در راه رفتن مشکل دارند، انجام شود.
روش‌های کاردرمانی زیر می‌توانند برای دستیابی به این هدف استفاده شوند:
- تمرین تردمیل با یا بدون پشتیبانی وزن بدن
- استفاده از ویبراتور کل بدن برای تحریک مفاصل و عضلات
- استفاده از واقعیت مجازی
7. نحوه استفاده از تردمیل در کاردرمانی بیماران سکته مغزی
آموزش تردمیل می‌تواند هم برای آموزش/بازآموزی راه رفتن و هم برای کمک به بهبود عملکرد هوازی مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از تردمیل را می‌توان با وزن بدن بیمار که تا حدی توسط یک مهار پشتیبانی می‌شود، تکمیل کرد تا میزان وزن بدن پشتیبانی شده درجه‌بندی شود، که برای افرادی با محدودیت‌های عملکردی قابل توجه استفاده می‌شود. به آموزش راه رفتن در سکته مغزی مراجعه کنید.
به افرادی که پس از سکته مغزی قادر به راه رفتن مستقل هستند، باید آموزش تردمیل با یا بدون پشتیبانی وزن بدن یا سایر مداخلات مبتنی بر راه رفتن با شدت بالاتر از مراقبت‌های معمول و به عنوان کمکی در کنار سایر درمان‌ها ارائه شود.
8. کاردرمانی دست و اندام فوقانی سکته مغزی
تا ۸۵٪ از افراد پس از سکته مغزی، عملکرد بازو را تغییر می‌دهند و تقریباً ۴۰٪ از افراد در درازمدت تحت تأثیر عملکرد اندام فوقانی قرار می‌گیرند.
از دست دادن عملکرد بازو بر کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد و بازیابی حرکتی عملکردی در اندام‌های فوقانی آسیب‌دیده در بیماران مبتلا به همی‌پلژی هدف اصلی کاردرمانگران است.
اکیدا توصیه می شود که به افراد مبتلا به سکته مغزی با حرکت بالقوه یا واقعی بازو، باید هر فرصتی برای تمرین فعالیت‌های عملکردی که شامل حرکاتی با شدت بالا، تکراری و مختص به وظیفه هستند، داده شود. این فعالیت‌ها بسته به وظیفه ممکن است دو طرفه یا یک طرفه باشند.
9. تمرین دو طرفه یا هر دو بازوی بیمار توسط کاردرمانی
تمرین بازوی دو طرفه، آموزش فشرده هماهنگی دو طرفه را برای امکان تمرین مهارت‌های دو دستی فراهم می‌کند.
در طول تمرین بازوی دو طرفه، الگوها یا فعالیت‌های حرکتی با هر دو دست به طور همزمان اما مستقل از یکدیگر انجام می‌شوند و همچنین می‌توانند چرخه‌ای باشند.
این رویکرد در پاسخ به محدودیت‌های شناسایی شده حرکت درمانی ناشی از محدودیت (CIMT) توسعه داده شد که مانع از فرصت تمرین مهارت‌های دو طرفه، به ویژه فعالیت‌های عملکردی که ذاتاً دو دستی هستند، می‌شود.
آموزش یک طرفه و دو طرفه به طور مشابه مؤثر هستند. با این حال، موفقیت مداخله ممکن است به شدت فلج اندام فوقانی و زمان مداخله پس از سکته مغزی بستگی داشته باشد.
تمرین بازوی دو طرفه ممکن است به عنوان بخشی از توانبخشی جامع هدفمند استفاده شود. با این حال، هنگامی که در صورت تطابق دوز، آموزش یک طرفه ممکن است مؤثرتر باشد.
10. حرکت درمانی با محدودیت اندام سالم در کاردرمانی سکته مغزی
در این روش، اندام سالم محدود می شود تا بیمار مجبور شود از سمت فلج شده استفاده کند. پروتکل حرکت درمانی با محدودیت اصلی به مدت 2 تا 3 هفته اعمال می‌شود و شامل بی‌حرکت کردن بازوی غیر فلج با دستکش پددار برای 90٪ ساعات بیداری با استفاده از آموزش وظیفه محور با تعداد زیاد تکرار به مدت 6 ساعت در روز است. و استراتژی‌های رفتاری برای بهبود انطباق و انتقال فعالیت‌های انجام شده از محیط بالینی به محیط خانه بیمار.
رویکرد حرکت درمانی با محدودیت با شدت بالا شامل بی‌حرکت کردن بازوی غیر فلج با دستکش پددار برای 90٪ ساعات بیداری با بین 3 تا 6 ساعت آموزش وظیفه محور در روز است. مشخص شد که در کاردرمانی توانبخشی مرحله حاد فلج مغزی مفیدتر است و تأثیر کمتری بر اختلال مزمن اندام فوقانی دارد.
تمرین حرکت درمانی با محدودیت با شدت کم شامل بی‌حرکت کردن بازوی غیر فلج با دستکش پددار برای بیش از 0٪ تا کمتر از 90٪ از ساعات بیداری با بین 0 تا 3 ساعت تمرین وظیفه محور در روز است.
توصیه‌های اکید در حرکت درمانی با محدودیت این است که حرکت درمانی فشرده با محدودیت (حداقل 2 ساعت درمان فعال در روز به مدت 2 هفته، به علاوه مهار حداقل 6 ساعت در روز) باید برای بهبود استفاده از بازو و دست برای افرادی که 20 درجه کشش فعال مچ دست و 10 درجه کشش فعال انگشت دارند، ارائه شود. مهار تنه همچنین می‌تواند در جلسات درمانی فعال در هر مرحله پس از سکته مغزی گنجانده شود.
11. واقعیت مجازی در کاردرمانی بیماران سکته مغزی
شواهد مبتنی بر واقعیت مجازی و مداخلات مبتنی بر بازی‌های ویدیویی تعاملی برای بازو (به عنوان کمکی در کنار مراقبت‌های معمول برای افزایش زمان کلی درمان) در حال توسعه است، اگرچه مطالعات اغلب کیفیت پایینی دارند و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
توصیه قوی بر استفاده از واقعیت مجازی و بازی‌های تعاملی باید برای بهبود عملکرد اندام فوقانی در افراد مبتلا به اختلال خفیف تا متوسط بازو پس از سکته مغزی استفاده شوند. درمان واقعیت مجازی باید حداقل به مدت 15 ساعت در کل زمان درمان ارائه شود.
12. رویکرد آینه درمانی در کاردرمانی سکته مغزی
در این رویکرد دست فلج شده بیمار در پشت آینه قرار می گیرد و دست سالم روبروی آینه قرار دارد. بیمار با حرکت دادن دست سالم و دیدن تصویر دست سالم، تصور می کند که دست فلج شده اش حرکت می کند. در دراز مدت این روش سبب بهبود عملکرد دست فلج شده می شود.
14. کاردرمانی ذهنی برای بیماران سکته مغزی
تصویرسازی حرکتی (MI) یک فرآیند ذهنی تمرین برای یک عمل معین به منظور بهبود عملکرد حرکتی است، در حالی که تمرین ذهنی (MP) یک روش آموزشی است که در طی آن فرد به صورت شناختی یک مهارت فیزیکی را با استفاده از MI در غیاب حرکات فیزیکی آشکار، به منظور افزایش عملکرد مهارت حرکتی، تمرین می‌کند. به تصویرسازی ذهنی مراجعه کنید
کاردرمانی ذهنی و یا همون تمرین ذهنی، در جایی که هیچ اختلال شناختی وجود ندارد، همراه با تمرین حرکتی فعال می‌تواند برای بهبود عملکرد بازو برای افرادی که ضعف خفیف تا متوسط در بازو دارند، استفاده شود.
15. ضرورت تجویز اسپلینت و وسایل کمکی در روند کاردرمانی سکته مغزی
اگر بیمار دچار سفتی عضلانی در انگشتان، مچ دست و یا مچ پا می باشد می توان با کمک اسپلینت هایی نظیر کافو جلوی سفتی را گرفت و مانع از بد شکلی انگشتنا و یا مچ پای بیمار شد.
